درصورتی که علاقه مند به سازهای سنتی هستید که صدایی دل نشین داشته باشد و هر شنونده ای را جذب کند، بهتر است سراغ ساز سنتور بروید. این ساز بی نظیر که از زمان های گذشته به عنوان یکی از سازهای فوق العاده شناخته می شود دارای انواع مختلفی می باشد. ما در این پست قصد داریم همه چیز در مورد ساز سنتور را عنوان کنیم؛ بنابراین برای آشنایی و کسب اطلاعات کامل ما را تا انتها همراهی کنید.
تاریخچه ساز سنتور
با توجه به حکاکی ها و تصاویری که از دوره های مختلف بابلی و آشوری ها به جا مانده است می توانیم سازهایی شبیه به سنتور را ببینیم که ذوذنقه ای بوده و افراد با نخ و یا طنابی آن را به گردن خود آویخته اند و در حال نواختن می باشند. به طور کلی هیچ کس نمی داند که این ساز در ابتدا در کدام کشور مورد استفاده قرار گرفته است؛ اما بر طبق شواهد موجود سازی شبیه به سنتور که با نام کونار شناخته می شد، در ایران قبل از اسلام به چشم می خورد که شخصی با نام عبدالقادر مراغه ای بعد از اسلام طوفان و یا ساز را که شباهت بسیار زیادی به سنتور داشت را معرفی کرد.
همان طور که گفته شد مدارک برجسته ای ناشی از اولین کشوری که این ساز را به کار برده است، وجود ندارد؛ اما باتوجه به قدمت آثار موجود می توان این ساز را متعلق به ایران دانست که پس از مدتی به کشورهای دیگر دست یافته است. در کشور انگلستان با نام «باترفلای»، در کامبوج «فی»، در اروپای شرقی «دالسی مر»، در کشور چین «یان-کین»، آلمان و اتریش «مک پر»، در هند «سنتور» و در کشور امریکا «زیتر» شناخته می شود. البته بهتر است بدانید که در هر کدام از کشورها با اندکی تفاوت مورد استفاده قرار می گیرد. از دیگر کشورهایی که ساز سنتور رواج زیادی دارد می توان به گرجستان و ارمنستان اشاره کرد.
در کشور چین ساز یان-کین ساز ملی این کشور شناخته می شود و دست نوشته های قدیمی حاکی از این است که در سلسله های امپراتوری مین به دلیل رفت و آمدهایی که بین خاورمیانه و چین بود، ساز سنتور را از طریق دریا به این کشور منتقل کردند. در ابتدا شاهد نواخته شدن این ساز در استان ساحلی کانتون بودند که با مرور زمان در سراسر چین رواج پیدا کرد.
در دایره المعارف لاوینیاک یکی از موسیقیدان های ترکیه سنتور را به عنوان آلات موسیقی قدیمی یهودی معرفی کرده است و همچنین در دایره المعارف موسیقی لاروس سنتور را ساز مناسب یهودیان دانسته اند. این ساز دل نشین در دوره قرون وسطی به اروپا راه پیدا کرد و مسیحیان به آن علاقه وافری نشان دادند و سازهایی مانند پیانو را برای تکمیل موسیقی ایجاد کردند.
همه چیز در مورد ساز سنتور و اجزای تشکیل دهنده آن
ساز سنتور از سازهای مضرابی زِهی- ضربه ای بوده و ظاهر آن منظم و هندسی است. اگر بخواهیم اجزای تشکیل دهنده آن را بررسی کنیم، یک جعبه تشدید صدا خواهیم داشت که شکلی شبیه به ذوذنقه دارد و بلندترین ضلع آن نزدیک به شخص نوازنده خواهد بود. در سنتور بلندترین ضلع دارای طول 90 سانتی متری و ضلع کوتاه آن 35 سانتی متر می باشد.
ارتفاع جعبه سنتور دارای 8 تا 10 سانتی متر بوده و تمام سطوح آن از چوب گردو ساخته می شود. روی سطح آن نیز دو حفره به شکل گل به دلیل شفاف شدن صدا، نرمی و لطافت صدا قرار می دهند. بد نیست بدانید که از گسترده ترین سازهای ایرانی که که صدادهی بیش از 4 اکتاو دارد، سنتور بوده و صوتی بلورین و شفاف آن باعث شده است تا قابلیت تکنوازی و هم نوازی را داشته باشد.
بر روی سطح فوقانی سنتور و یا همان نقاب آن دو ردیف پایه چوبی قرار دارد که به آن خَرَک می گویند، این خرک ها که در سمت راست است به کناره های راست ساز نزدیک بوده و خرک هایی که در چپ قرار دارند با کناره های چپ فاصله کمی دارند. به فاصله ای که بین خرک های ردیف چپ و کناره های چپ ساز وجود دارد، پشت خرک گفته می شود. فضای سنتور توسط 9 خرک که در هر ردیف وجود دارد، به 4 قسمت تقسیم می شود که هر قسمت با توجه به جنس سیم هایی که از روی خرک گذر می کند، دامنه معینی را با بسامد خاص تولید می نماید.
دلیل دشواری کوک کردن سنتور
این کار بسیار دشوار و همچنین زمان بر است؛ زیرا سنتورهایی که امروزه وجود دارد از روی هر خرک چهار رشته سیم عبور می کند و بایستی کاملا یک صدا کوک شوند، درواقع اگر یکی از سیم ها مطابق با سایر سیم ها کوک نشود، نتی کاملا اشتباه نواخته شده و صدایی نامناسب خواهد داشت.
همه چیز در مورد ساز سنتور و سیم های آن
هر سیمی که در این ساز وجود دارد در کلاف راست و یا سطح جانبی به گیره ای به نام گوشی پیچیده شده و به وسیله به نام کلید سنتور و یا چکش می چرخد و توسط این ویژگی می توان طول سیم را تغییر داده و در نتیجه بسامد آن تغییر پیدا کند. در سمت دیگر این ساز نیز سیم ها توسط قلابی با نام سیم گیر وصل می شوند. بهتر است بدانید که سیم های این ساز در دو دسته تقسیم بندی می شوند:
سیم هایی که به رنگ زرد هستند از آلیاژ برنج ساخته شده اند و باعث ایجاد صدای بم می شوند، این سیم ها به صورت متناوب روی خرک های ردیف راست قرار گرفته اند. سیم هایی که رنگی سفید دارند از آلیاژ نیکل ساخته شده اند و صداهای زیر تولید می کنند، بهتر است بدانید که این سیم ها بر روی خرک های سمت چپ به صورت متناوبی قرار گرفته اند. در زمان های گذشته که سیم مفتولی وجود نداشت، از روده گوسفند به جای سیم ها استفاده می کردند.
مضراب چیست؟
برای نواختن این ساز از دو چوب به نام زخمه و یا مضراب که از جنس چوب هستند استفاده می شود. این چوب ها به عنوان واسط میانی بین دست و سیم های سنتور هستند. مضراب ها از 4 قسمت عمده تشکیل می شوند، ساقه، حلقه، سر مضراب و دم.
بهتر است بدانید که انگشتان دست به صورت خاصی داخل حلقه مضراب قرار گرفته و با حرکت چرخشی که توسط دست انجام می شود و با استفاده از قسمت سر مضراب روی سیم ضربه ای نواخته می شود. در زمان های گذشته مضراب ها بدون نمد بوده اند ولی امروزه به دلیل استفاده از نمد صدای سنتور به صورت لطیف تری شنیده می شود.
همه چیز در مورد ساز سنتور و انواع آن در ایران
در کشور ما از نظر ساختاری سنتورهای متفاوتی وجود دارد که دارای کاربردهای متنوعی هستند، این سنتورها عبارتند از سنتور 10، 11 و 12 خرک، سنتور باس، باریتون، لاکوک، کروماتیک، سی کوک و سُل کوک 9 خَرَک که محبوب ترین بوده و 72 سیم دارد. لا کوک دارای صدای زیرتری نسبت به سل کوک است و در بداهه نوازی و تکنوازی به کار می رود.
سنتور کروماتیک
با اینکه محدوده صدای سنتور بسیار گسترده است اما به دلیل کوک هایش تمام فواصل کروماتیک موسیقی ایرانی را دربرنمی گیرد. به عنوان مثال اگر نوازنده به هنگام نواختن با مشکلی روبرو شود بایستی کوک یکی از نت ها را تغییر دهد و یا خرک ها را به سمت جلو و یا عقب ببرد، با این کار توازن بین سیم های سفید و پشت خرک به هم می ریزد.
در سال های گذشته استاد حسین دهلوی جهت رفع نمودن این مشکل پیشنهاد داد که سنتورهای کروماتیک و سنتورهای کروماتیک بم را بسازند. صدای این سنتور همانند سنتور معمولی بوده و تفاوت آن تعداد خرک ها است. این تعداد 30 عدد بوده و تمامی این صداها سنتور کروماتیک را به سازی انعطاف پذیر تبدیل می کند که کاربرد بسیار زیادی در ارکستر خواهند داشت.
سنتور نوازان چیره دست در ایران
همان طور که می دانید ساز سنتور یکی از پرطرفدارترین سازها در طول تاریخ موسیقی ایرانی بوده است و دلیل آن صدای آرامش بخش و دل نشین سنتور می باشد، با اینکه نواختن این ساز به نظر آسان می رسد، اما توجه داشته باشید که یادگیری آن بسیار دشوار است و لازم است شما در کنار اساتیدی مجرب اقدام به یادگیری کنید. آموزشگاه آوای هیوا در محیطی آرامش بخش به همراه اساتیدی مجرب در کنار شما هنرجویان عزیز خواهد بود.
از زمان گذشته تا به امروز اساتیدی مانند حبیب سماع حضور، منصور صارمی، رضا شفیعیان، علی اکبر خان شاهی، محمدصادق خان، ، مجید کیانی، پرویز مشکاتیان و… به عنوان نوازنده های سنتور شناخته می شوند.
کلام آخر
ما در این پست همه چیز در مورد ساز سنتور را آورده ایم تا شما به راهی بتوانید ساز مورد علاقه خود را انتخاب کنید. سنتور توسط اساتیدی گران بها نواخته شده و از زمان گذشته تا کنون افراد زیادی را به خود جذب کرده است.
در صورتی که قصد یادگیری این ساز بی نظیر را دارید می توانید با آموزشگاه ما در تماس باشید، همچنین برای آشنایی با ساز موسیقی چنگ، کالیمبا و… مقالات مرتبط را مطالعه نمایید.