از گذشته تا به امروز، موسیقی و انواع سازهای آن، مورد استقبال مردم با فرهنگ‌های مختلف بوده‌است. فرهنگ‌های مختلف، موسیقی مخصوص به خودشان را دارند و نمی‌توان این دو را از هم تفکیک کرد. موسیقی این امکان را فراهم میکند که بتوان احساسات متفاوت را بیان کرد؛ به گونه‌ای که در روح فرد نفوذ کند. موسیقی از جمله موضوعاتی است که دنیای آن تمام نشدنی است و می‌تواند افراد با سلایق مختلف را تحت تاثیر خود، قرار دهد. سازها، تنها مورد استفاده در زادگاه خود نیستند و نمی‌توان آن‌ها را به یک نقطه جغرافیای به‌خصوص، محدود کرد. چه بسیار سازهایی که دارای ریشه شرقی هستند ولی با گذر زمان، به دست مردمان غربی افتاده‌اند. در ادامه با ما همراه باشید تا با برخی از ساز های کمیاب آشنا شویم.
ساز های کمیاب بادی
- دیجریدو (Didgeridoo):
از ساز های کمیاب، می‌توان دیجریدو را نام برد که در دسته سازهای بادی قرار می‌گیرد. قدمت ساز دیجریدو به هزاران سال پیش برمی‌‌گردد که توسط بومیان شمال استرالیا، استفاده می‌شد. مردم این منطقه، تبحر و خلاقیت زیادی از خود در هنگام نواختن ساز دیجریدو، نشان می‌دادند. آن‌ها، این ساز را هنگام حلقه زدن بر دور آتش، به صدا در می‌آوردند و همزمان شروع به آواز خواندن می‌کردند. بومیان استرالیا بر این باور اند که دیجریدو را باید مردان بنوازند. برای به آوا در آوردن ساز دیجریدو، از روش تنفس دورانی بهره می‌بردند که این کار، باعث یکنواختی هوای درون ساز می‌شد. صدای دیجریدو، الهام گرفته از صدای طبیعت می‌باشد؛ می‌توان در آوای این ساز، به صدای باد و طوفان و همچنین گله گوسفندان پی برد و این دقیقا همان نغمه‌ای است که بومیان استرالیا به آن علاقه داشتند. علاوه بر صدای دیجریدو، بدنه آن نیز برگرفته از طبیعت است؛ عموما از شاخه و تنه درخت‌های جوانی که توسط موریانه خورده شدند، برای درست کردن این ساز، استفاده می‌شد. شاید جالب باشد که بدانید، دیجریدو برای تسکین دردهای مختلف سودمند بود؛ مردم این مناطق عقیده دارند، نواختن این ساز در کنار عضو دردناک، موجب التیام آن می‌شود.
- سرپنت (Serpent):
سرپنت سازی بادی است که برگرفته از نسل کرنت و شیپور می‌باشد. ساز سرپنت، در قرن ۱۶ میلادی در فرانسه ساخته شد و پس از آن به ایتالیا راه پیدا کرد. ساز سرپنت، پس از ورود به ایتالیا جزء سازهای نظامی این کشور قرار گرفت. بدنه ساز سرپنت، چوبی است و سوراخ‌های موجود بر روی آن، به خانواده فلوت شباهت دارد و از طرف دیگر دهانه این ساز، شبیه سازهای بادی-برنجی می‌باشد. دلیل انتخاب نام سرپنت، به شکل مارپیچی بدنه آن مربوط می‌شود. ساز سرپنت توسط ارکستر هم کاربرد دارد؛ ریچارد واگنر این ساز را در اپرای معروف رینزی به کار برد. ساز سرپنت به آسانی نواخته نمی‌شود و به صدا در آوردن آن، به تمرین و مهارت بسیار زیادی نیاز دارد؛ به همین دلیل نوازندگان کمی در دنیا برای سرپنت وجود دارد.
ساز های کمیاب زهی
- دولسیمر (Dulcimer):
دولسیمر در دسته سازهای زهی-کوبه‌ای قرار می‌گیرد و جزء قدیمی‌ترین سازهای جهان به شمار می‌رود. تاریخچه دولسیمر، مربوط به آمریکا است؛ آخرین گزارشات بیان میکند که این ساز، برای نخستین بار در سال ۱۸۰۰ در شرق آمریکا کشف شده‌است. معنای نام دولسیمر، صدای گرم و شیرین می‌باشد و با توجه به صدای دلنشینی که تولید میکند، بسیار برازنده‌‌اش است. ساز دولیسمر، دارای دو نوع مختلف چکشی و کوهستانی است که در شکل بدنه با هم متفاوت‌اند. بدنه دولسیمر چکشی، ذوزنقه‌ای و چوبی می‌باشد و به ساز سنتور شباهت دارد. در تمام نواحی بدنه چوبی آن، سیم‌هایی جفت به صورت افقی قرار دارند. دولسیمر کوهستانی، کوچک شده چکشی می‌باشد که دسته کوتاهی با بدنه کشیده دارد و به نوعی شبیه به ساعت شنی است. ساز دولسیمر نسبت به باقی سازهای زهی، آسان‌تر و ساده‌تر یاد گرفته می‌شود. این ساز را بر روی پا قرار می‌دهند؛ سپس با دست و گاهی پیک، شروع به نواختن می‌کنند. اگرچه دولسیمر از ساز های کمیاب به شمار می‌رود؛ در برخی نقاط، مخصوصا کالیفرنیا، کلاس‌های آموزشی این ساز برگذار می‌شود.
- بالالایکا (Balalaika):
بالالایکا یکی از انواع سازهای زهی است و از محبوب‌ترین سازهای سنتی روسیه به شمار می رود. طبق آخرین گزارشات، این ساز در قرن هجدهم اختراع شد و قدمت آن مربوط به ۳۵۰ سال می‌شود. معمولا ساز بالالایکا از چوب صنوبر و افرا تولید می‌شود؛ بدنه این ساز، مثلثی است و دسته‌ای شبیه به گیتار دارد. بالالایکا انواع مختلفی دارد و در ۶ اندازه متفاوت ایجاد می‌شود، اما همه آن‌ها در داشتن ۳ رشته سیم، با هم اشتراک دارند. نوازندگان ساز بالالایکا، با قرار دادن یک دست بر روی قسمت بالای ساز و ضربه زدن به سیم‌ها با دست دیگر، صدایی زیبا تولید می‌کنند. اگرچه بالالایکا صدای دلنوازی دارد، نسبت به سازهای زهی دیگر، طرفداران کم‌تری را به خود جذب کرده‌است. البته همچنان استادان معروفی همچون الکسی آرخیپوسکی، وجود دارند که بالالایکا را می‌نوازند و موجب می‌شوند این ساز دلنشین روسی، به دست فراموشی سپرده نشود.
دیگر ساز های کمیاب
- امبیرا (Mbira):
امبیرا در گروه سازهای کلاویه‌ای قرار می‌گیرد و یکی از ساز های کمیاب است. ساز امبیرا جزء ابزارهای موسیقی سنتی مردم در زیمبابوه می‌باشد؛ این ساز قدیمی، باعث آشنایی ما با فرهنگ زندگی مردم در این منطقه می‌شود. قدیمی‌ترین نسخه از ساز امبیرا، مربوط به ۳۰۰۰ سال پیش است که در سواحل غربی آفریقا پیدا شد. درواقع امبیرا، نوعی پیانوی شستی به شمار می‌رود که متشکل از ۲۲ تا ۲۸ تیغه فلزی و یک تخته چوبی است. این وسیله ساده، با استفاده از انگشت سبابه دست راست و همچنین انگشت‌های شست، صدای زیبایی را تولید میکند. انواع مختلفی از امبیرا وجود دارد که عموما در تعداد تیغه‌ها با هم متفاوت‌اند. امبیرا، ساز عرفانی برای مردمان آن منطقه به حساب می‌آید؛ به طوری که در بسیاری از مراسم سنتی و مذهبی از آن استفاده می‌کنند. مردم آن منطقه، معتقدند که به وسیله ساز امبیرا، می‌توان با مرد‌ه‌ها ارتباط گرفت و حرف زد. امروزه نسخه جدیدتر این ساز، کالیمبا نام دارد.
- هنگ (Hang):
هنگ، جدیدترین ساز در لیست ساز های کمیاب است که در دسته سازهای کوبه‌ای قرار می‌گیرد. پس از سال‌ها تحقیقات بر روی سازهایی همچون درام فلزی، سرانجام ساز هنگ، در سال ۲۰۰۰ توسط فلیکس لورن و سابینا شارر در سوئیس تولید شد. بدنه ساز هنگ، متشکل از دو صفحه منحنی فلزی است و این دو صفحه، به هم چسبیده شده‌اند؛ در نهایت ظاهری شبیه به سفینه فضایی، به این ساز می‌دهند. صفحه بالایی ساز هنگ، دینگ (Ding) نام دارد و صفحه پایینی را، گو (Gu) می‌گویند. ۷ یا ۸ فرورفتگی دور دینگ و یک برجستگی در مرکز آن، وجود دارد. صفحه گو، دارای یک سوراخ دایره‌ای است که ضربه زدن به آن، باعث تولید شدن صدا می‌شود. ساز هنگ را بر روی پا می‌گذارند و با انگشت‌های دست شروع به نواختن صدای زیبای آن می‌کنند.
سخن پایانی
همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره کردیم، موسیقی گوشه‌ای از تاریخ و فرهنگ هر ملتی است و جوامع مختلف، با در دست داشتن ابزارهای موسیقی مخصوص به خود، فرهنگ منحصر به فرد خود را به دنیا نشان می‌دهند. خیلی از سازهایی که با آن‌ها آشنا هستیم، ریشه در سازهای سنتی و قدیمی مناطق گوناگون دارند؛ سازهایی که شاید ما، حتی نام‌شان را هم نشنیده باشیم. در این مقاله سعی کردیم ساز های کمیاب دنیا را به شما معرفی کنیم. هدف‌مان آشنایی شما با صداهای دلنشین و دلنواز سازهایی بود که در حق‌شان کم لطفی شده و آن‌طور که باید از آن‌ها استقبال نشده‌است. از همراهی شما در این مقاله سپاس‌‌گزاریم.