راهنمای خرید سنتور
سنتور را بر اساس ابعاد مشخص که دارای پایه نیز میباشد میتوان به سلولی، A، C…، کروماتیک، 12 سیمی، 14 سیمی، بم و … تقسیم کرد که البته در این تقسیم بندی فقط ابعاد دستگاه متغیر و بقیه اجزاء یکسان است. در راهنمای خرید سنتور اشاره شده است که با استفاده از سنتور با تعداد فرت بیشتر میتوان سازهای زیادی را بدون تغییر کوک زد. سنتور 12 گام که با یک کوک و یک سنتور برای هر مجموعه سیم طراحی شده است، یکی از رایجترین سنتورها است. همچنین سنتور 9 سیم با 18 سیم موجود است که هر سیم دارای 4 سیم میباشد. علاوه بر این، 18 فرت در سنتورکه 9 فرت در سمت راست و 9 فرت در سمت چپ ساز وجود دارد.
طاق سنتوری به هفت هشتم و گرد تقسیم میشود. این طاقها باعث میشوند، ارتعاش رشتهها به صفحه منتقل شود و به عنوان واسطه بین سیم و صفحه و پلها عمل کنند. هر چه سیم بیشتر باشد، نتهای بیشتری را میتوان روی ساز نواخت. به این ترتیب سنتور با تعداد آرک بیشتر از نظر تعداد نتهای نواخته شده از برد بیشتری برخوردار خواهد بود.
ویژگیهای یک سنتور خوب
مهمترین ویژگی سنتور مرغوب در راهنمای خرید سنتور، صدای خوب و ساختار خوب آن است. این ویژگیها برای سنتور بسیار مهم میباشد زیرا تعداد سیمها در سنتور زیاد است و این افزایش تعداد سیمها در کوک بسیار مهم میباشد. مانند سازهای زهی و ویولن. زیرا حتی اگر یک سیم مشکل کوک داشته باشد، در واقع نواختن هنرجو را تحت تأثیر قرار میدهد.
همیشه قبل از خرید ساز از یک معلم راهنمای خرید سنتور مشاوره بگیرید. چراکه بنا به دلایلی با تعدد سازندگان این ساز مواجه هستیم و عموما در هر شهر ایران دو سه نفر سنتور میسازند. (شاید به دلیل چالشهای کمتر ساخت ساز سنتوری)
اجزای سنتور
جعبه تشدید:
این جعبه از یک صفحه، یک ته و یک کلاف تشکیل شده است که به هم متصل شده و یک جعبه را میسازند. داخل این جعبه 3 تا 7 عدد چوب (پل) به قطر حدود 1 سانتی متر بین صفحه و کف قرار دارد. محل قرارگیری این پلها به تخصص و تجربه سازنده بستگی دارد و در مکانهای خاصی قرار میگیرند. این موضوع روی کیفیت صدا و نسبت صدا تاثیر دارد.
برای جنس چوب این جعبه از درختانی مانند گردو، راش، آزاد، گل سرخ، فوفل و … استفاده میشود که به طور معمول از چوب گردو بهکار گرفته میشود. چوبهای مناطق سردسیری مانند کردستان، سنندج، الموت و… بهترین کیفیت را دارند. مدت زمان و روش خشکشدن چوب نیز در کیفیت ساخت سنتور تأثیر میگذارد و چوبهایی که مدت طولانی خشک شدهاند، مثلاً پنج سال و چوب گردوی تیره با رگههای صاف و منظم، مناسبتر میباشند.
گل روی جعبه:
دو سوراخ گل مانند در روی سنتور وجود دارد که به ایجاد طنین کمک میکند. سنتور ساز طبق سلیقه خود سیمهای زرد رنگ و پشت طاق را زیر این سوراخها قرار میدهد.
صفحه و کف:
ضخامت صفحه و کف مخصوصاً ضخامت صفحه تاثیر بسزایی در صدای ساز دارد. ضخامت کف 7 تا 9 میلی متر و ضخامت تخته 5.5 تا 7.5 میلی متر بسته به نوع و درجه خشک شدن و همچنین تجربه و تخصص سازنده چوب میباشد.
شیطانک:
دو میله فولادی به قطر حدود 2 میلی متر روی برآمدگی دو پایه ذوزنقه قرار دارد که به آن شیطانک میگویند؛ که رشتههای سنتور روی آن قرار گرفته است. قد شیطانک بر صدای سنتور مؤثر است. در راهنمای خرید سنتور اشاره شده است که با قد شیطانک میتوان فشار سیمها را روی طاق تغییر داد.
گوشی و سیم‌گیر:
روی سیم پیچ سمت راست گوشی سنتور است که با آن سیمهای ساز را کوک و تنظیم میکنند. روش پیچ کردن گوشی منجر به تنظیم دقیق و خوب میشود. جا سیمی نیز در سمت چپ است و نحوه بستن سیم در نگه داشتن کوک موثر است.
سیم:
سنتور دو نوع سیم دارد. سیم سفید از فولاد و سیم زرد یا قرمز از کروم، مس و فولاد ساخته شده است. یکنواختی تراکم سیم و مواد آن در صدای ساز موثر است
تشخیص سنتور درجه 1
سنتور خوب در نگاه اول با توجه به راهنمای خرید سنتور حالت منظمی دارد و هیچ چسب و رنگی روی ساز نیست. گوشیها و آداپتورهای سیم کاملاً سازماندهی شده و در یک ردیف قرار گرفتهاند و هم اندازه میباشند.
- سعی کنید مقاومت گوشیها را تست کنید. در یک ساز خوب، گوشی وسیمگیر از قدرت متعادلی برخوردار است. آنها واقعا نه خیلی تنگ و نه خیلی شل هستند و سنتور به راحتی کوک میشود و همچنین لحن خود را برای مدت طولانی نگه میدارد. برای تست این موضوع باید با تنظیم گیرنده آشنا باشید و بتوانید تعدادی سیم سفید و تعدادی سیم زرد را تنظیم کنید و از درست کارکردن گوشیها مطمئن شوید.
- در یک دستگاه مناسب تمامی اجزای فلزی از فولاد ضد زنگ ساخته شده و مواد به کار رفته از کیفیت بالایی برخوردار است.
- ضخامت صفحات بالا و پایین جعبه سنتور باید مناسب باشد. این ضخامت اندازه ثابتی ندارد اما به طور کلی در ساز خوش صدا معمولا پنج میلی متر بیشتر نیست.
- چوب مورد استفاده در ساخت سنتور باید چوب یک دست و سالم باشد. سعی کنید هنگام انتخاب سنتور از سازهایی با رنگهای تیره و مات استفاده کنید. زیرا سیمها در آن مشخصتر هستند. برای ساخت این ساز معمولا از چوب گردو استفاده میشود؛ اما از هرچوبی میتوان استفاده نمود.
- هنگام خرید یک محدودکننده صدا با خود داشته باشید. این به شما کمک میکند تا متوجه شوید که کوک سنتور بالاتر یا پایینتر از حد معمول نیست. توجه داشته باشید که اگر فروشنده فقط نیم قدم بیشتر یا کمتر دستگاه را کوک کرده باشد، ممکن است بسیاری از ایرادات سنتور از دید خریدار پنهان بماند.
- داشتن مهر یا امضای سازنده به تنهایی دلیل بر خوب بودن ساز نیست؛ مگر در مواردی که سازنده بسیار معروف باشد. البته در آن صورت هم باید در نظر داشت که سازندگان بسیار معروف نیز در طول فعالیت هنری خود تجربه ساخت سازهای بدصدا یا بد ساخت و بی کیفیت را داشتهاند. بنابراین به ضوابط ذکر شده توجه کنید نه به مهر و امضا و تزئینات.
- معمولا ابزارهای خوش ساخت توسط فروشنده یا سازنده تضمین میشود. در راهنمای خرید سنتور بیان شده است که در واقع فرد آنقدر از کار خود مطمئن است که در صورت بروز مشکلات ساختاری، آماده جایگزینی یا اصلاح آن است. در نظر داشته باشید که سنتور جز در موارد معدودی قابل تعمیر نیست و بهتر است از ابتدا مشکلی نداشته باشید.
- در قسمت آخر به گوشیهای سنتور توجه کنید. یک سنتور خوش ساخت مطمئنا گوشی وسیمگیر خوبی دارد و هیچ اثری از چکش خوردن روی آن نیست.
سخن پایانی
با توجه به راهنمای خرید سنتور، امروزه سنتورهایی با یک یا حتی دو مهر در بازار وجود دارند که معمولاً اختلاف قیمت زیادی دارند. در گذشته سازندگان سنتور برای نشان دادن رضایت خود از ساز و همچنین کیفیت محصول بر روی ساز مهر میزدند. هر چه مهرهای حکاکی روی یک ساز بیشتر باشد، کیفیت آن بالاتر است. اما از آنجایی که ملاک این مهر بیشتر کیفیت چوب بدنه است، ممکن است سنتوری با یک مهر کیفیت صدای بهتری نسبت به سنتوری سه مهره داشته باشد. به همین دلیل پیشنهاد میکنیم تعداد مهرهای روی ساز را تنها ملاک انتخاب خود قرار ندهید. سنتور در حالت استاندارد دارای 9 طاق و 72 سیم است که به گروههای چهارتایی و در مجموع هجده گروه تقسیم میشوند. سنتور یکی از سازهای سنتی ایرانی است که بارها مورد توجه هنرجویان و علاقمندان به موسیقی بوده است. این ساز اگرچه در زمان قاجار برای مدت کوتاهی منزوی شد، اما با تلاش نوازندگان و سازندگان سنتور، بار دیگر جای خود را در میان آلات موسیقی باز کرد.