احتمالاً تاکنون با واژه‌ی هارمونی برخورد داشته‌اید. هارمونی در موسیقی دانشی است که با به هم پیوستن آکوردها به شکل درست و منطقی، یک ملودی زیبا خلق می‌شود. به منظور یادگیری هارمونی ابتدا هنرآموز باید اصول مقدماتی موسیقی یعنی آکوردشناسی را یاد بگیرد و با تئوری بنیادی موسیقی آشنا شود. برای آشنایی بیشتر با هارمونی در موسیقی با ما در این مقاله همراه باشید.
هارمونی در موسیقی چیست؟
هر سیستمی که اجزای تشکیل‌دهنده‌ی آن در هماهنگی با یکدیگر در راستای یک هدف خاص عمل می‌کنند را سیستم هارمونیک می‌نامند. به همین دلیل است که وقتی کلمه‌ی هارمونی به گوش می‌رسد، آن را می‌توان مترادف با هماهنگی در نظر گرفت. هارمونی در تمام جنبه‌های زیبایی‌شناسی، نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند.
همانطور که گفته شد، هارمونی در موسیقی فرآیندی که در آن، نت‌های مختلف در هماهنگی با یکدیگر ایجاد و شنیده می‌شوند. این صداها یا توسط یک ساز و چندین ساز که به صورت هماهنگ با یکدیگر نواخته می‌شوند، ایجاد می‌گردند و موسیقی موزون تک یا چند آکوردی را به وجود می‌آورند. به عبارت دیگر، نت‌های موسیقی با وجود تفاوت در رنگ صدا، وسعت صوتی و سطوح فرکانسی در کنار یکدیگر موسیقی دلنوازی را خلق می‌کنند.
هارمونی را می‌توان یکی از اصول بنیادی در موسیقی دانست. دانش هارمونی، زیبایی‌شناسی و هماهنگی نت‌ها در یک موسیقی را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. به همین دلیل است که برای تسلط بر دانش هارمونی ابتدا باید با آکوردشناسی آشنا شد. آکوردشناسی به موسیقی‌دان کمک می‌کند تا در میان آکوردهای بسیار زیادی که وجود دارند، هماهنگ‌ترین آن‌ها را انتخاب کرده و یک موسیقی زیبا و هماهنگ خلق نماید.
همواره ریتم و ملودی به عنوان دو عامل تعیین‌کننده در زیبایی یک موسیقی شناخته می‌شوند. با این وجود، این دانش هارمونی است که باعث می‌شوند موسیقی تلفیقی با بیش از یک صدا به بهترین شکل ممکن به گوش شنونده برسد. اگر موسیقی دارای هارمونی درست باشد، علاوه بر زیباتر شنیده شدن صداها، مخاطب قادر خواهد بود تا بین صدای سازهای مختلف نواخته شده در آن موسیقی تمایز قائل شود. به این ترتیب است که از نظر زیبایی‌شناسی، یک ترکیب هارمونیک از اصوات ایجاد می شود.
پیش از آشنایی با مفاهیم اولیه در هارمونی بهتر است ابتدا با چند تعریف آشنا شوید.
فاصله چیست؟
فاصله از جمله مهم‌ترین مفاهیم اولیه در آکوردشناسی به شمار می‌رود. فاصله به مسافت بین دو نت اطلاق می‌شود. فاصله همواره بالارونده در نظر گرفته می‌شود. به عنوان مثال، اگر بخواهیم فاصله‌ی بین دو نت Mi و Do را حساب کنیم، باید بگوییم Do – Re -Mi که فاصله‌ی سوم خواهد بود. لازم به ذکر است که نت بم پیش از نت زیر قرار دارد. به طور کلی دو نوع فاصله داریم، فاصله‌ی ساده و فاصله‌ی ترکیبی.
منظور از فاصله‌ی ساده، فاصله‌ی بین دو نت است که از یک اکتاو فراتر نرود. از سوی دیگر، اگر مسافت بین دو نت از یک اکتاو بیشتر شود، فاصله‌ی بین آن‌ها ترکیبی خوانده می‌شود. محاسبه‌ی فاصله‌ی ترکیبی از طریق تبدیل کردن آن به فاصله‌ی ساده انجام می‌شود. به عبارت دیگر، نت بم را چند اکتاو بالا و نت زیر را چند اکتاو پایین ببرید.
مفاهیم اولیه در هارمونی
دانش هارمونی در موسیقی شامل مفاهیم متعددی است که هنرجو باید با آن‌ها آشنا شود. به طور کلی، سه مفهوم اصلی این دانش عبارتند از آکورد، کادانس و آکومپانیمان. در این بخش، بیشتر با این سه مفهوم آشنا خواهیم شد.
آکورد در موسیقی
منظور از آکورد که هارمونی چند صدایی نیز نامیده می‌شود، مجموعه‌ای از نت‌هاست که در فواصل زمانی مختلف به صورت عمودی و تکرارشونده در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر، آکورد در یک موسیقی باعث بهبود صدای ملودی و همچنین ایجاد یک موسیقی هارمونیک می‌شود. در بافت‌های هموفونیک و پلی فونیک، آکورد از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و پایه‌ی اصلی به وجود آوردن هارمونی محسوب می‌شود.
کادانس در موسیقی
مفهوم بعدی مهم در دانش هارمونی موسیقی، کادانس یا فرود است. به زبان ساده‌تر است، نقاط توقف در یک قطعه‌ی موسیقی را کادانس می‌گویند. کادانس با توجه به حسی مخاطب خود می‌تواند قوی یا ضعیف باشد. کادانس‌ها دارای انواع بسیار مختلفی هستند که دسته‌بندی آن‌ها بر اساس نحوه‌ی اتصال آکوردها به یکدیگر در یک ملودی انجام می‌شود.
به کمک کادانس است که می‌توان لحظه‌ی به پایان رسیدن یک قطعه‌ی موسیقی را به مخاطب القا کرد. اهمیت کادانس در موسیقی سنتی ایرانی بسیار زیاد است. به عبارت دیگر، تفاوت میان دستگاه‌های مختلف موسیقی ایران از جمله شور، نوا، همایون، اصفهان، سه گاه و غیره در نوع کادانس بکار رفته می‌باشد.
اکومپانیمان در موسیقی
مفهوم بعدی که در هارمونی اهمیت پیدا می‌کند، آکومپانیمان است. آکومپانیمان به هر جز از یک قطعه‌ی موسیقی که ملودی نباشد، اطلاق می‌شود. با توجه به این تعریف، تمامی فواصل، خطوط باس، آکوردها، قسمت‌های ریتمیک را می‌توان نوعی آکومپانیمان نامید.
آشنایی با موسیقی هارمونیک
اگر می‌خواهید آهنگسازی را شروع کنید، هارمونی در موسیقی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. ممکن است که شروع به نواختن یک ساز کرده و در این زمینه تاحدودی نیز حرفه‌ای شده باشید؛ با این وجود، هنوز اطلاعات چندان زیادی از اصول و قواعد آهنگسازی ندارید. اگر می‌خواهید در زمینه‌ی آهنگسازی نیز حرفه‌ای شوید، حتماً باید با موسیقی هارمونیک آشنایی پیدا کنید.
برای آن که آهنگی که ساخته‌اید، گوشنواز و زیبا شنیده شود، حتماً باید بدانید برای ساخت یک قطعه‌ی موسیقی چه کاری باید بکنید. این موضوع به دانش مقدماتی از هارمونی نیاز دارد. در اکثر کلاس‌های آهنگسازی، مفاهیم مقدماتی موسیقی هارمونیک به هنرجویان آموزش داده می‌شود.
موسیقی هارمونیک دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است. شنیدن چنین موسیقی باعث می‌شود که ذهن مخاطب به سمتی که آهنگساز می‌خواهد، کشیده شود. موسیقی هارمونیک از قرار گرفتن آکوردهای مختلف پشت سر هم ساخته می‌شوند و مفهوم و هدف خاصی دارد.
هارمونی در موسیقی همانند قافیه در یک شعر است. قافیه‌ها به زیبایی یک شعر اضافه می‌کنند. اکوردها نیز همین وظیفه را در یک قطعه موسیقی ایفا می‌نمایند. خلاقیت در آهنگسازی و قرار دادن منظم و متوالی آکوردها می‌تواند به خلق یک اثر گوشنواز و شنیدنی کمک بسیار زیادی بکند.