منظور از هارمونی، دانشی است که بر چند بخشی کردن موسیقی بر اساس آکوردها و نحوه‌ی اتصال آن‌ها به یکدیگر متمرکز است. با استفاده از دانش هارمونی است که ملودی‌های بسیار زیبایی ساخته می‌شود. به منظور یادگیری درست و دقیق این دانش لازم است که هنرجو تسلط کاملی بر تئوری موسیقی داشته باشد. در همین راستا، قدم اول برای یادگیری دانش هارمونی، تسلط بر آکوردشناسی است.
به طور کلی، توصیه می‌شود که قبلاً از آهنگسازی حتماً تسلط کاملی بر مفاهیم موجود در دانش هارمونی پیدا کنید تا بتوانید قطعات موسیقی زیبا و بدون عیب و نقصی را خلق کنید. در این مقاله به بررسی هارمونی، مفاهیم رایج در این دانش و همچنین انواع آن خواهیم پرداخت. پس با ما همراه باشید.
هارمونی؛ دانش هماهنگی بین صداها
هارمونی در موسیقی باعث می‌شود تا صداهای مختلف به صورت یک صدای دلنشین و زیبا به گوش مخاطب برسد. به عبارت دیگر، هماهنگی که بین صداهای مختلف بر اساس قوانین و قواعد مشخصی ایجاد می‌شود، موسیقی را زیباتر می‌کند.
در واقع، هارمونی باعث می‌شود تا یک موسیق تک بخشی بر اساس قوانین مشخصی تبدیل به یک موسیقی زیبای چند بخشی (دوصدایی، سه صدایی و غیره) تبدیل شود. این کار با تناسب به آکوردها انجام می‌گیرد. به عبارت دیگر، آهنگساز آکوردهای مختلف را به روش‌های گوناگون در کنار هم قرار می‌دهد تا در نهایت، به بهترین تناسب بین آکوردها در یک قطعه‌ی موسیقی دست یابد.
به همین دلیل است که یادگیری دانش هارمونی نیاز به تسلط بر مفاهیم مقدماتی موسیقی دارد. با این وجود، چند اصطلاح بسیار رایج در این دانش وجود دارند که در ادامه، به معرفی و توضیح آن‌ها می‌پردازیم.
- فاصله یا بعد: منظور از فاصله یا بعد، فاصله‌ی بین دو نت موسیقی یا اختلاف فرکانسی است که بین آن دو وجود دارد.
- آکورد: همانطور که گفته شد، هارمونی بر اساس تنظیم آکوردها ساخته می‌شود. آکورد به همزمان اجرا شدن سه نت یا بیشتر گفته می‌شود. روش ساختن آکوردها متفاوت است اما معمولاً از روی هم قرار گرفتن فاصله‌های سوم، چهارم و غیره ایجاد می‌شود. لازم به ذکر است که آکوردها به صورت عمودی به هم وصل می‌شوند و یک قطعه ی موسیقی را خلق می‌کنند.
- کنسونانس: کنسونانس، فاصله‌ای در موسیقی است که صدای لذت‌بخشی را ایجاد می‌کند.
- دیسونانس: دیسونانس، فاصله‌ای در موسیقی است که در مقابل کنسونانس قرار می‌گیرد و تاثیری تنش‌ها بر شنونده می‌گذارد.
انواع هارمونی‌ها
با کنار هم قرار گرفتن آکوردها، هارمونی‌های مختلف ایجاد می‌شوند. به طور کلی، 9 هارمونی با چینش مختلف آکوردها در کنار هم به وجود آمده‌اند که عبارتند از:
هارمونی کلاسیک
هارمونی کلاسیک از روی هم قرار گرفتن فاصله‌های سوم به وجود می‌آید. آکوردها در دانش هارمونی به چهار بخش قابل تقسیم هستند. به همین دلیل است که یکی از نت‌های آکورد سه صدایی باید در آخر تکرار شود.
هارمونی کروماتیک
در دوره رمانتیک، سبکی از موسیقی ایجاد شد که در آن، آهنگسازان بیشتر به ابراز احساسات خود در موسیقی تمایل پیدا کردند. در آثار این آهنگسازان می‌توان مفاهیمی از قبیل عشق، ایده‌های شخصی، احساسات غیرعادی، مالیخولیایی و حتی شیطانی را دید. اکثر این مفاهیم و موضوعات از اشعار، قصه‌ها و داستان‌های اساطیری الهام گرفته و در قالب صوت عرضه شده‌اند.
هارمونی کروماتیک اکثراً شامل صداهایی در گام ماژور و مینور است و رنگ و حرکت خاصی به موسیقی می‌بخشد. در این نوع هارمونی، آکوردهای دیسونانس به صورت آزادانه‌تری نسبت به کلاسیک بکار می‌رود.
هارمونی مدرن
پایه‌های موسیقی مدرن در قرن بیستم بنا شد. آهنگسازان این دوره تلاش کردند تا با فاصله گرفتن از هارمونی‌های کلاسیک و کروماتیک، هارمونی جدیدی ابداع کنند که دیگر بر روی تنالیته متمرکز نباشد. این نوع از هارمونی، مدرن نام گرفت.
امپرسیونیسم
از پیشگامان آهنگسازی به سبک امپرسیونیسم، کلود دبوسی بود که تمام قوانین مربوط به هارمونی‌های کلاسیک و رمانتیک و غیره را کنار گذاشت و ایده‌های شخصی خود در ساخت موسیقی را دنبال کرد. هارمونی امپرسیونیسم از به هم متصل شدن آکوردها و گام‌های قدیمی و شرقی به وجود آمد.
برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های این نوع از هارمونی، بکارگیری گام‌های غیرعادی و کلیسایی، حرکت موازی آکوردها، جایگزین کردن آکوردهایی با فاصله‌ی چهارم و پنجم به جای فاصله‌ی سوم و استفاده‌ی پی در پی آکوردهای دیسونانس می‌باشند.
هارمونی اکسپرسیونیسم
هارمونی ساخته شده در سبک اکسپرسیونیسم از قوانین رایج پیروی نمی‌کند. در این نوع از موسیقی، آهنگساز معمولاً تلاش می‌کند تا احساسات درونی زشت و زیبای انسان را از طریق ریتم‌های ناموزون، تعویض‌های سریع تنالیته، دسونانس‌های شدید، بکارگیری دو تنالیته به صورت کاملاً همزمان و فضاسازی در ارکستر نشان دهد.
پلی تنالیته
هارمونی پلی تنالیته زمانی رخ می‌دهد که دو یا چند تنالیته به صورت همزمان به گوش مخاطب شنیده می‌شوند. معمولاً برای انجام این کار از تاکیدهای نامنظم ریتم و الگوهای متفاوت در ریتم استفاده می‌شود. به این ترتیب، پیش‌بینی موقعیت بعدی در موسیقی سخت می‌شود و همین موضوع، باعث لذت‌بخش‌تر شدن موسیقی می‌گردد.
هارمونی کوارتال
این نوع هارمونی بر اساس کنار هم قرار گرفتن آکوردهای فاصله‌ی چهارم به وجود می‌آید. این سبک از موسیقی بیشتر برای گسترش موسیقی‌های قرون وسطایی فراموش شده بکار می‌رود.
آتونال
آهنگسازان در اواخر قرن نوزدهم، تغییرات قابل توجهی در هارمونی را با تغییرات مداوم تنالیته ایجاد کرده‌اند. به این ترتیب، آهنگسازان آکوردها را بدون توجه به تنالیته در خلق یک قطعه‌ی موسیقی بکار بردند. مکتب دودکافونیک بر اساس این سبک از هارمونی توسط آرنولد شونبرگ به وجود آمد.
سریالیسم
هارمونی سریالیسم از کنار هم قرار گرفتن دوازده تن کروماتیک به وجود می‌آید به طوری که تمامی تن‌ها در یک ردیف دارای ارزش یکسانی هستند. علاوه بر این، به منظور قابل تشخیص نبودن تنالیته معمولاً تکرار تن‌ها مجاز نمی‌باشد. به همین دلیل است که درک این نوع موسیقی چندان آسان نیست.
آهنگسازان توانسته‌اند سبک سریالیسم را به کمک ریتم و سازبندی تکامل بخشند و سبک سریالیسم همه جانبه را معرفی کنند. این سبک خود پایه‌گذار موسیقی‌هایی از قبیل الکترونیک است.
سخن پایانی
هارمونی یکی از مهم‌ترین مولفه‌های موسیقی و آهنگسازی به حساب می‌آید. به منظور تسلط بر این دانش حتماً باید مفاهیم مقدماتی در موسیقی را به خوبی یاد گرفته باشید. یکی از مهم‌ترین مفاهیم بکار رفته در این دانش، آکوردشناسی است. انواع مختلفی از هارمونی بر اساس چینش مختلف آکوردها و همچنین قوانین بکار رفته در این دانش به وجود آمده‌اند که هر یک دارای ویژگی‌های منحصر به فردی هستند.