ساز کلارینت یک ساز بادی مشهور است که لوله استوانه‌ای و شیپوری شکل دارد. منظور از سازهای بادی، سازهایی هستند که صدا از طریق دمیدن در آن‌ها تولید می‌شود. سازهای بادی بر اساس نحوه قرار گرفتن در دهان به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند: زبانه‌دار یا بی‌زبانه، با قمیش یا بدون قمیش و … . کلارینت از سازهای بادی زبانه‌دار با قمیش است. ساز کلارینت در ابعاد و انواع مختلفی ساخته می‌شود. از مهم‌ترین انواع کلارینت می‌توان به کلارینت سی بمل، کلارینت می بمل، باس، آلتو و غیره اشاره کرد.
در این مقاله، شما را بیشتر با ساز کلارینت آشنا خواهیم کرد.
ساز کلارینت و تاریخچه آن
تاریخچه این ساز به دوره رنسانس و باروک برمی‌گردد. به اعتقاد بسیاری از افراد، کلارینت از کلمه فرانسوی کلارینته وارد زیان انگلیسی شده است. مخترع کلارینت، یوهان کریستوف دنر آلمانی است. او موفق شد کلارینت را در سال 1700 با افزودن یک قطعه به ساز شالوماو اختراع کند. کلیدهای این ساز بعداً به منظور بهبود صدای آن اضافه شدند.
از مهم‌ترین ویژگی‌های ساز کلارینت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کلارینت را می‌توان از سازهای انتقالی در نظر گرفت.
- این ساز بسیار انعطاف‌پذیر است؛ به این معنا که به کمک آن می‌توان هم یک قطعه کلاسیک اجرا کرد و هم در کنسرت‌ها یا گروه‌های نظامی از آن استفاده نمود.
- کلارینت با داشتن چهار اکتاو در میان سازهای بادی دارای بیشترین وسعت صوتی است.
- نت‌نویسی کلارینت با نت سل است.
- ساز کلارینت را می‌توان در گروه‌های نظامی جایگزین ساز ویولن کرد.
اجزای اصلی ساز کلارینت
همانطور که گفته شد، کلارینت یک ساز بادی استوانه‌ای شکل دارای قمیش است. کلیدهایی روی سطح کلارینت وجود دارند که باعث می‌شوند نواختن این ساز دشوار باشد. به دلیل بیشتر بودن تعداد کلیدها و صفحات کلارینت در مقایسه با فلوت، انگشت‌گذاری آن نیز بسیار دشوارتر است.
انتهای کلارینت حالت شیپوری شکل دارد. بالای کلارینت، یک تکیه‌گاه منقاری شکل که یک سر آن صاف و یک سر دیگر آن منحنی است، وجود دارد. جنس این تکیه‌گاه می‌تواند چوبی، پلاستیکی یا کایوچویی باشد. زبانه کلارینت در قسمت صاف این تکیه‌گاه قرار گرفته است. زبانه در هنگام نواختن در دهان و بین دندان‌ها قرار می‌گیرد؛ به همین دلیل است که به آن مجموعه دهانی نیز گفته می‌شود.
بهترین کلارینت‌های دنیا معمولاً از جنس چوب سیاه آفریقایی یا چوب آبنوس و در سال‌های اخیر، از فلز ساخته می‌شوند.
کلارینت معمولاً در موسیقی جاز کاربرد گسترده‌ای دارد و ساز اصلی این سبک از موسیقی به شمار می‌رود. از بزرگ‌ترین نوازندگان کلارینت در موسیقی جاز آمریکایی می‌توان به سیدنی بشی، آلفونسه پیکو، لری شیلدز، جانی دادز و جیمی نوونه اشاره کرد.
انواع کلارینت
همانطور که گفته شد، ساز کلارینت دارای انواع بسیار زیادی است که برخی از آن‌ها در طول تاریخ منسوخ شده‌اند. از مهم‌ترین انواع ساز کلارینت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کلارینت (سی بمل)،
- باس کلارینت،
- کلارینت لا،
- کلارینت می بمل،
- کنتر باس کلارینت،
- کنترا آلتو کلارینت و آلتو کلارینت،
- کلارینت پیکولو (یا کلارینت اکتاو یا کلارینت B. بمل سوپرانینو).
کلارینت سی بمل
کلارینت سی بمل که با نام سوپرانو کلارینت نیز شناخته می‌شود، رایج‌ترین نوع ساز کلارینت به شمار می‌رود. از این ساز برای نواختن سبک‌های مختلف موسیقی استفاده می‌شود. به طور کلی، وقتی از این ساز صحبت می‌شود، منظور کلارینت سی بمل است.
باس کلارینت
بعد از کلارینت سی بمل، باس کلارینت بیشترین کاربرد را در اجرای سبک‌های مختلف دارد. نحوه انگشت‌گذاری باس کلارینت و کلارینت سی بمل یکسان است اما صدای باس کلارینت بم‌تر می‌باشد. همچنین، از نظر ظاهری نیز میان این دو ساز کمی تفاوت وجود دارد.
کلارینت لا
کلارینت لا که به آن سوپرانو لا نیز گفته می‌شود، بزرگ‌تر کلارینت سی بمبل است. علاوه بر این، از نظر صدایی هم با کلارینت سی بمل تفاوت قابل توجهی دارد. به همین دلیل است که امکان جاگیزینی آن با کلارینت سی بمل در تمام قطعات کلاسیک وجود ندارد.
کلارینت می بمل
کلارینت می بمل را می‌توان کوچک‌ترین ساز در این خانواده دانست که صدای زیرتری نسبت به بقیه دارد.
کنتر باس کلارینت
کنتر باس کلارینت با داشتن صدایی گرم و غنی در مقایسه با انواع دیگر کلارینت‌ها، در برخی از ارکسترها و بندها بکار می‌رود.
آلتو کلارینت
آلتو کلارینت ازجمله انواع کلارینت‌هاست که کمتر در بندها استفاده می‌شود.
کنترا آلتو کلارینت
کنترا آلتو کلارینت یک اکتاو پایین‌تر از آلتو کلارینت است.
کلارینت پیکولو
کلارینت پیکولو که با نام‌های کلارینت اکتاو، کلارینت B. بمل یا سوپرانینو شناخته می‌شود، بسیار نادر است و کاربرد چندان گسترده‌ای هم ندارد. کلارینت پیکولو یک اکتاو از کلارینت سی بمل بالاتر است.
کلارینت شرقی!
نوعی از کلارینت که برای نواختن موسیقی شرقی قابل استفاده است، قره نی نامیده می‌شود. قره یک واژه ترکی به معنی سیاه و نی هم یک واژه فارسی است. به عبارت دیگر، قره نی به معنی نی سیاه است. از مشهورترین نوازندگان ایرانی کلارینت می‌توان به قلی‌خان یاور، حسین علی وزیری تبار، سلیم فرزان، رضا گلشن‌راد، عباس تهرانی، رضا یاوری و غیره اشاره کرد.
نحوه نگهداری از کلارینت
هر سازی ازجمله کلارینت به منظور حفظ کیفیت خود نیاز به نگهداری منحصر به فرد دارد. به منظور افزایش طول عمر کلارینت، باید نکاتی را در رابطه با نگهداری آن رعایت کرد. به عنوان مثال، خط و خش، ترک‌خوردگی و شکستگی منجر به افت کیفیت کلارینت می‌شود. در نتیجه، باید به شدت مراقب کلارینت در برابر این موارد بود.
از سوی دیگر، اجزای کلارینت را می‌توان از هم جدا و قطعات آن را با دستمال خشک تمیز کرد. با هر بار نواختن این ساز، قنیش مرطوب می‌شود و باید آن را با دستمال خشک کرد. به طور کلی، توصیه می‌شود که قطعات کلارینت را بعد از تمرین از هم جدا کنید و در هاردکیس قرار دهید. هاردکیس معمولاً دارای پدهای رطوبت‌گیر است.
سخن پایانی
کلارینت یک ساز بادی با دامنه صوتی بسیار گسترده است که می‌توان از آن هم در کنسرت‌ها و بندها و هم در نواختن قطعات کلاسیک استفاده کرد. حتی در برخی از موارد، می‌توان آن را جایگزین ویولن کرد. اگر به ساز کلارینت علاقمند هستید و قصد خرید دارید، حتماً با یک فرد حرفه‌ای در این مورد صحبت کنید. برندهای ایرانی و خارجی بسیار زیادی در زمینه ساخت کلارینت فعال هستند اما از مشهورترین برندهای سازنده می‌توان به یاماها و ژوپیتر اشاره کرد.