وقتی شما سازهای زهی را می‌بینید، احتمالا اولین چیزی که متوجه می‌شوید این است که از چوب ساخته شده است. پس چرا به آن ساز زهی می‌گویند؟ سازهای زهی، از داخل توخالی هستند تا صدا بتواند درون آنها ارتعاش کند.
این سازها از انواع مختلف چوب ساخته شده‌اند، اما بخشی از ساز که صدا را تولید می‌کند، سیم است. بسته به این که کدام ساز زهی را برای خود انتخاب می‌کنید، سیم یا زه آنها از نایلون، فولاد و بعضی وقت‌ها روده‌ی حیوانات مختلف ساخته شده است. سیم‌ها اغلب با کشیدن یک ارشه روی آنها نواخته می‌شوند. دسته ارشه چوبی است و نکته جالب توجه این است که رشته‌های آرشه در واقع از موهای دم اسب ساخته میشود.
ساختار کلی سازهای زهی
صدای سازهای زهی به طور کلی از لرزش سیم‌ها ایجاد میشود و بدنه تو خالی ساز، به بلندتر شدن صدا کمک می کند. گاهی نوازندگان از انگشتان خود برای نواختن سیم استفاده می‌کنند (مانند برخی از تکنیک‌هایی که در نواختن ویولن سل وجود دارد) و گاه آرشه را برعکس می‌کنند و با دسته چوبی سیم را می‌نوازند که باعث ایجاد صدای متفاوتی میشود.
سازهای زهی از بزرگترین خانواده سازهای ارکستر محسوب می‌شوند و در چهار دسته بر اساس اندازه‌شان تقسیم می‌شوند: ویولن که کوچک‌ترین است، ویولا، ویولن سل، و بزرگترین دسته این خانواده، کنترباس است.
سازهای کوچکتر، ویولن و ویولا، صدای بلندتری تولید می‌کنند، در حالی که ویولن سل و کنترباس که از نظر اندازه بزرگتر هستند، صداهای غنی در رنج پایین تولید می‌کنند.
شکل بدنه آنها تقریبا یکی است و دارای گردنه‌ها و بدنه‌های منحنی و چوبی هستند. سیم‌ها روی بدن و گردن کشیده شده و به سرهای تزئینی کوچک متصل می‌شوند. روی این سرها، گوشی های کوک کوچکی وجود دارند که برای کوک ساز از ان‌ها استفاده میشود.
در ادامه به معرفی هر یک از این چهاردسته می‌پردازیم.
ویولن
ویولن نوزاد خانواده زهی است و مانند نوزادان بالاترین صداها را تولید می‌کند. تعداد ویولن‌ها در ارکستر از هر ساز دیگری بیشتر است (تا 30 عدد هم میشود!) و به دو گروه اول و دوم تقسیم می‌شوند. ویولن‌های اول اغلب ملودی و ویولن‌های دوم ترکیبی از ملودی و هارمونی را می‌نوازند. یک ویولن با اندازه معمولی حدود 24 اینچ (حدود 60 سانت) طول دارد و آرشه کمی از بدنه آن بلندتر است. نوازندگان ویولن را با قرار دادن آن بین چانه و شانه چپ خود می‌نوازند. دست چپ گردن ویولن را می‌گیرد و سیم‌ها را به سمت پایین فشار می‌دهد تا زیر و بمی را تغییر دهد، در حالی که دست راست آرشه را حرکت داده و توسط آن سیم‌ها را می‌نوازد.
اندازه ویولن، بسته به اندازه و سن نوازنده، متغییر است و هر نوازنده باید ویولن مخصوص خود را تهیه نماید. برای مشاوره با آموزشگاه موسیقی غرب تهران و آموزشگاه موسیقی صادقیه تماس حاصل فرمایید.
ویولا
ویولا خواهر یا برادر بزرگتر ویولن است. بدنه آن از ویولن کمی بزرگتر است، کمی بیش از دو فوت طول دارد، و سیم‌های ضخیم‌تری دارد که صدایی غنی‌تر و گرم‌تر از ویولن تولید می‌کند. معمولاً 10 تا 14 ویولا در یک ارکستر وجود دارد و تقریباً همیشه هارمونی را می‌نوازند. ویولا را به همان روشی که ویولن را می‌نوازند، نگه می‌دارند. دست چپ نوازنده گردنه ویولا را گرفته و سیم ها را به سمت پایین فشار می‌دهد تا نت را تغییر دهد، درحالی که دست راست عارشه را حرکت می‌دهد یا با انگشتان می‌نوازد.
ویولن سل
ویولن سل شبیه ویولن و ویولا است اما بسیار بزرگتر است (حدود 4 فوت طول) و سیم‌های ضخیم‌تری نسبت به ویولن یا ویولا دارد. از بین تمام سازهای زهی، ویولن سل بیشتر شبیه صدای انسان است و می‌تواند صداهای متنوعی از صدای کم گرم گرفته تا نت‌های بلند و روشن را ایجاد کند. معمولاً در یک ارکستر 8 تا 12 ویولن سل وجود دارد و هم هارمونی و هم ملودی می‌نوازند.
از آنجایی که ویولن سل آنقدر بزرگ است که نمی‌توان آن را زیر چانه گذاشت، آن را در حالت نشسته و در حالی که بدنه ویولن سل بین زانوها قرار دارد و گردن روی شانه چپ قرار دارد، می‌نوازند. بدنه ویولن سل بر روی زمین قرار دارد و توسط یک میخ فلزی نگه داشته میشود. ویولن سل را به شیوه‌ای مشابه ویولن و ویولا می‌نوازند، از دست چپ برای فشار دادن سیم‌ها و دست راست برای حرکت دادن آرشه یا نواختن سیم‌ها استفاده میشود.
کنترباس
این پدربزرگ خانواده زهی‌ها است. با بیش از 6 فوت طول، کنترباس بزرگترین عضو خانواده زهی است، با بلندترین سیم‌ها، که به آن اجازه می‌دهد نت های بسیار گرم و پایین را بنوازد. 6 تا 8 کنترباس ارکستر تقریبا همیشه هارمونی را می‌نوازند. آنها به قدری بزرگ هستند که برای نواختن آنها باید بایستید یا روی یک چهارپایه بسیار بلند بنشینید و اگر بازوهای بلند و دست‌های بزرگی دارید، نواختن ان براش شما راحت‌تر میشود.
مانند ویولن سل، بدنه کنترباس روی زمین می‌ایستد و توسط یک میخ فلزی پشتیبانی میشود و گردنه روی شانه چپ قرار می‌گیرد. این ساز صدایی درست مانند یک ویولن سل تولید می‌کند. با استفاده از دست چپ تغییر نت صورت می‌گیرد و دست راست برای حرکت دادن کمان یا نواختن سیم است.
چنگ
چنگ با سایر سازهای زهی متفاوت است. بلند است، حدود شش فوت طول داشته و کمی شبیه عدد 7 است. این ساز دارای 47 سیم با طول‌های مختلف است که با نت های کلیدهای سفید پیانو کوک می‌شوند. معمولاً یک یا دو تار در ارکستر وجود دارد و هم ملودی و هم هارمونی را می‌نوازند. چنگ را در حالت نشسته نگه داشته و نوازنده باهای خود را دو طرف آن قرار دهد. گردن چنگ به شانه راست نوازنده تکیه داده میشود.
هر سیم نت متفاوتی را به صدا در می‌آورد (سیم‌ها در رنگ‌های مختلف هستند تا در تشخیص سیم‌ها از هم به نوازنده کمک کند) و با نواختن سیم‌ها با نوک انگشتان و شست نواخته می‌شوند. به پایین چنگ هفت پدال پا متصل شده است که نت هر سیم را تغییر می‌دهد و به آنها اجازه می‌دهد تا صدای کلیدهای سیاه پیانو را نیز به صدا درآورند.
نتیجه‌گیری
خانواده سازهای زهی گسترده‌تر از چیزی است که در این مقاله ذکر شده است. ویولاهایی وجود دارند که بیشتر از 4 سیم دارند و به نوازنده اجازه می‌دهد صداهای متنوع‌تری با ساز خود ایجاد کند. برای اطلاع از کلاس‌ها و مشاوره خرید ساز با آموزشگاه موسیقی غرب تهران و آموزشگاه موسیقی صادقیه تماس برقرار کنید.
آدرس منبع: ORsymphony.org
مقاله بسیار عالی و خوبی بود و موفق باشید